Neuroarchitectuur

Hoe beïnvloeden vormen, verhoudingen en materialen onze beleving en ons gedrag?

De ruimte waarin we leven, werken en bewegen is geen leeg canvas maar medespeler in het menselijk bestaan. ‘Ruimte’ is iets wat we lichamelijk ervaren. Een goed ontworpen ruimte nodigt uit tot dialoog. Denk aan de ingetogen sacrale ruimte van een kapel of de beslotenheid van een meditatieve tuin: ze roepen innerlijkheid op.

De ruimte waarin we leven, vormt ons net zoals wij haar vormen.

Ruimtelijke parameters zoals lichtinval, plafondhoogte, akoestiek, kleurgebruik en circulatie hebben meetbare effecten op ons welzijn. Natuurlijke lichtinval kan depressieve gevoelens verminderen. Afgeronde vormen worden als veiliger ervaren dan scherpe hoeken. Ruime overzichtelijke omgevingen werken stressverlagend. Ruimte kan stilte of beweging stimuleren, concentratie bevorderen of sociale interactie uitlokken. Op die manier voel ik mij in zekere zin als dramaturg van het dagelijks leven.

Al sinds de Oudheid wordt gezocht naar verhoudingen die natuurlijk aanvoelen. De gulden snede, de reeks van Fibonacci, de Vitruviaanse mens… De juiste schaal, symmetrie of herhaling geeft een ruimte rust of spanning. De menselijke maat is hierin cruciaal. Niet alleen letterlijk (zoals werkhoogte of loopafstand), maar ook gevoelsmatig. Hoe verhouden we ons tot de ruimte? Worden we niet opgeslokt of verkleind?

Materialen zijn meer dan technische keuzes, ze communiceren.

Ze dragen herinnering, voelen warm of koud aan, ruw of zacht, solide of fragiel. De tactiele ervaring van een ruimte zegt soms meer dan woorden. Een vloer die dempt, een wand die weerkaatst, een kozijn dat je zichtlijn kadert, het zijn kleine ingrepen die bepalen hoe een ruimte aanvoelt en hoe wij ons erin voelen.

Ruimte spreekt, ook al zwijgt ze.

Ze raakt ons, organiseert ons leven, omarmt of sluit buiten.

De vraag die ik mij stel bij elk ontwerp is niet “wat kan ik bouwen?” maar “welke ervaring wil ik mogelijk maken?” Daarin ligt de ware kracht van architectuur.

Elke lijn die we trekken, elke opening die we creëren of afsluiten beïnvloedt hoe iemand zich ergens voelt. Als architect voel ik die verantwoordelijkheid om niet enkel structuren neer te zetten maar plekken te maken die betekenis hebben. Waar mensen zich thuis voelen, uitgedaagd worden of tot rust komen.

De inrichting van een ruimte is niet louter esthetisch maar biologisch relevant.

Onderzoek toont aan dat omgevingsfactoren zoals uitzicht en lichtinval meetbare fysiologische effecten hebben (o.a. op pijnmedicatie, herstelduur en stressniveaus). Patiënten met uitzicht op natuur (bomen) herstelden sneller dan patiënten met uitzicht op een blinde muur. *1

Onze hersenen en ons immuunsysteem reageren onmiddellijk op de ruimte waarin we ons bevinden. *2

Omgevingen kunnen neurologische en hormonale reacties uitlokken. Architectuur beïnvloedt stressniveaus, cortisolproductie (stresshormoon) en zelfs immuniteit.

Metingen van hersenactiviteit en gedrag in diverse stedelijke omgevingen toonden aan dat gebouwen met actieve uitnodigende gevels zorgden voor meer interactie, minder stress en een positievere stemming bij voorbijgangers. Gebouwen communiceren. Hun gevels, ritmes en openheid vertellen ons hoe we ons mogen voelen.

Onderzoek met mobiele EEG-apparatuur toont aan hoe mensen zich letterlijk anders gedragen in verschillende soorten stedelijke omgevingen. Zachtere vormen hebben meer positieve emotionele responsen dan rechte lijnen.*3

Architectuur die rekening houdt met hersenwerking kan het dagelijks leven menselijker, rustiger en zinvoller maken. Onderzoek toont aan dat hersengebieden zoals de hippocampus (oriëntatie en geheugen) en de amygdala (emotie en angst) reageren op ruimtelijke stimuli zoals plafondhoogte, licht en gebogen vormen. Hoogte en openheid activeren gebieden gelinkt aan creatief denken, lage plafonds verhogen focus en analytisch denken. *4

Door data uit wearables (draagbare sensoren) en hersengolven te combineren met architectonische omgevingen, kunnen we meten hoe ruimtes mentaal, emotioneel en fysiek effect hebben op mensen. Ontwerpen zullen zich hier steeds meer op richten, vooral in zorg, onderwijs en werkplekken.

We ontwerpen gebouwen, maar zij vormen op hun beurt ons brein. Menselijke hersenen reageren anders op verschillende materialen*5

Steden die ontworpen zijn voor ontmoeting, schoonheid en vertraging maken mensen gelukkiger én gezonder. *6

« Architectuur is geëvolueerd voorbij esthetiek en zuivere functionaliteit. Dankzij neurowetenschappen weten we dat de ruimtes waarin we leven een directe invloed hebben op onze emoties, productiviteit, creativiteit en mentale gezondheid.»

1.Roger Ulrich (1984) – "View Through a Window May Influence Recovery from Surgery. Science, 224(4647), 420-421.
2.Esther Sternberg – “Healing Spaces: The Science of Place and Well-Being” (2009) Harvard University Press.
3 Colin Ellard – “Places of the Heart: The Psychogeography of Everyday Life” (2015) Bellevue Literary Press.
4.  www.anfarch.org - Academy of Neuroscience for Architecture – ANFA) – ANFA ondersteunt grensverleggend onderzoek naar hoe architectonische elementen als vorm, licht, ruimte en geluid ons brein beïnvloeden. Zie volgende link :

5.Eberhard, J. P. (2009). “Brain Landscape: The Coexistence of Neuroscience and Architecture.” Oxford University Press.
6. Montgomery, C. (2013). “Happy City: Transforming Our Lives Through Urban Design.” Farrar, Straus and Giroux.